I helsetjenesten
På skolen
I arbeidslivet
For studenter
Kursportal_knapp
Kursportal_knapp_hover
13. februar 2024

Korleis har pårørande det, eigentleg?

Å finna ut kor skoen trykker for pårørande er ein del av den basale demensutgreiinga, seier Tone B. Løvø. Då er belastningstest for pårørande sentral.
Korleis har pårørande det, eigentleg?
Ellipse%2035
Heidi%20(2)
Tekst:

​Heidi Hjorteland Wigestrand

Journalist

Løvø er demenskoordinator i Sokndal kommune. Skåren på belastningstesten betyr mykje for kva tiltak som blir sette i verk rundt personen med demens og han eller hennar næraste, understrekar ho. Saman med ein ergoterapeut utgjer ho Sokndals Hukommelsesteam som reiser rundt til heimane, anten i samband med demens-utgreiing eller vidare oppfølging av dei som alt har fått diagnosen. Løvø seier dei pårørande er ein viktig del av jobben deira.

 

Eit nyttig verktøy

– For meg er denne testen eit svært nyttig verktøy som opnar opp for samtale med den pårørande om kva han eller ho står i. Basert på svara til den enkelte, reknar me ut ein skår for mellom anna stress og belasting. Skårar ein høgt på dette, set me inn tiltak som skal letta stressnivået og trykket på den pårørande, forklarer demenskoordinatoren.

Ein score på over 23 blir rekna for veldig høgt. Det finst, ifølge Løvø, ikkje noko fast grensa for kva som blir rekna for høg belastning, men ein score på 23 eller meir, blir rekna som betydeleg, noko det er lurt å seia til pårørande.

– Dette gjer at den pårørande kan bli medviten på sin eigen situasjon og forstå at det er lurt å stoppa litt opp, slik at ein ikkje endar opp med to pasientar. Når pårørande har det godt, er det så mykje lettare å yta omsorg til andre, viser ho til.

Ifølge Tone B. Løvø er denne belastningstesten for pårørande eit skjema som blir brukt mange stader i Norge. Hukommelsesteamet i Sokndal utfører denne testen ein gong i halvåret i familiane dei har ansvar for. Er presset og stresset ekstra stort på pårørande, gjentek dei testen tre månadar seinare for å sjå om tiltaka som er sette i verk, har hatt effekt.
 

Nøyaktig kva er det som gjer at dei føler livet er tøft? Kva er det den klumpen i magen dreier seg om, eigentleg?

 

Kva tynger mest?

– Kva er det pårørande melder inn som mest belastande?
– Mange seier at rolla som pårørande går ut over eiga helse, dei søv dårleg og er ofte urolege, gjerne for at det skal skje ulukker med personen med demens. Somme seier at dei har det tøft og vanskeleg. Denne testen hjelper oss i helsevesenet med å få pårørande til å fortelja meir nøyaktig om kva som plagar dei. Nøyaktig kva er det som gjer at dei føler livet er tøft? Kva er det den klumpen i magen dreier seg om, eigentleg?

Løvø fortel at ei kvinne skåra veldig lågt på stresstesten. Ifølge testen var alt heilt fint. Men kvinna ringde hjelpeapparatet fleire gonger til dagen, så det blei fort avslørt at ho ikkje hadde svara heilt ærleg på denne testen, forklarer demenskoordinatoren.

 

Gi ærlege svar

Det er viktig å minna pårørande at ved å svara på denne testen, utleverer du ikkje personen med demens, for dette intervjuet handlar først og fremst om kva den pårørande kjenner på. Skal tiltaka bli gode og målretta, er det viktig at den pårørande er ærleg om påkjenningane.

 

​– Kva tiltak kan de setta inn som lettar livet for pårørande?
– Hvis ein pårørande er redd det skal skje ei ulukke med personen med demens, kan tryggleiksalarm eller røykvarslar vera ei løysing. Me kan også tilby ulike rørslesensorar som varslar om personen fell, eller er ute av senga meir enn eit kvarter om natta.

Ho legg til at ein også kan få tilbod om pårørandeskule der ein kan læra meir om demens, noko som kan auka forståinga og tolmodet med den sjuke. Mange pårørande kan nemleg kjenna på mykje frustrasjon og sinne for alt det ein demenssjukdom kan føra med seg.

Å gå på eit slikt kurs, fører også til at pårørande møter andre i same situasjon. I Dalane-regionen lagar ein til pårørandeskule ein gong i året. Elles er det pårørandesamlingar ein til to gonger i året i kvar kommune i regionen, opplyser Løvø.
 

Mange seier at rolla som pårørande går ut over eiga helse, dei søv dårleg og er ofte urolege, gjerne for at det skal skje ulukker med personen med demens. 

 

Kan få uventa svar

Desse samlingane er ofte svært nyttige, fordi det kan hjelpa den pårørande til å forstå og akseptera det dei står i, legg ho til. 

– Verdien av å ha eit godt nettverk er også avlastande, understrekar koordinatoren.

Stresstesten for pårørande kan også brukast i grupper av pårørande, som i søskenflokkar til dømes. Då kan ein finna ut korleis pårørandebelastninga er fordelt. Er det eit søsken som føler at det ligg meir på han eller ho, eller er ansvaret rimeleg likt fordelt?

– Å ta testen på fleire kan vera ei nyttig bevisstgjering internt i ein familie. Det kan få søsken til å gjera grep og omfordela ansvar og arbeidsoppgåver, om det viser seg at ein opplever eit ekstra stort trykk, forklarer Tone B. Løvø.

Det er ifølge Løvø ikkje alltid at pårørandebelastninga er slik ein skulle tru. 

Pårørande som bur langt unna kan i somme tilfelle kjenna større uro og press, enn dei som bur nær personen med demens. Fordelen for den som bur nær, er at vedkomande ofte har meir oversikt. For den som bur langt borte inneber det gjerne å jobba seg inn for å kunna komma på besøk, og då blir gjerne dagane fullpakka med pårørandeoppgåver. Og sjølv om ein av dei pårørande er ufør og har betre tid enn andre som er i jobb, betyr ikkje det nødvendigvis at han eller ho kjenner lite pårørandepress, fordi tilstanden som har gjort ein ufør kan gjera at ein ikkje har så mykje krefter og innsats å leggja inn i pårøranderolla.
 

Å ta testen på fleire kan vera ei nyttig bevisstgjering internt i ein familie. Det kan få søsken til å gjera grep og omfordela ansvar og arbeidsoppgåver...

 

Kvinner ofte meir belasta

Løvø seier at slike kartleggingar blant pårørande, ofte viser at ein pårørande får det meste av belastinga, og jamt over er dette ei kvinne. Menn og søner skårar lågare på slike belastingstestar, det betyr ikkje alltid at dei gjer veldig lite, men at dei legg ting mindre på seg, enn kvinner gjer. Mange kvinner står i fare for å slita seg ut. I slike tilfelle er demenskoordinatoren si rolle å på ein fin måte oppmoda fleire av søskena til å kopla seg på, slik at ikkje ein person skal stå med altfor stor belasting åleine.

Andre tiltak som vil avlasta pårørande, er å få på plass heimehjelp eller få personen med demens til dagsenter, eller avlastingsopphald, slik at dei rundt kan få pustepausar.

Aktivitetsvenn, besøksvenn eller støttekontakt er også tiltak som er avlastande for pårørande, og til glede for dei som har demens.

Ein mann på 90 år med ei kone som har demens, kan rapportera om lite stress, så det er ikkje alltid opplevd stress opptrer heilt slik Hukommelsesteamet på førehand ser for seg. Tove B. Løvø reknar med at personlegdomen til den pårørande spelar inn på korleis ein taklar påkjenningar, somme er rett og slett meir avslappa og rolege enn andre, sjølv om dei står i krevjande livssituasjonar.

For andre igjen kjennest det altoppslukande å vera pårørande til ein person med demens. 

 

Skap pusterom for pårørande

– Etter testen forklarer me skåren til den enkelte. Dersom den pårørande rapporterer om dårleg søvn, gir det oss eit høve til å komma inn på rutinane i heimen. Då kan me spørja om desse har endra seg etter demensen?

Løvø seier at ein alltid seier til pårørande at dei må hugsa å ta vare på seg sjølv.

– Me veit at desse orda kan kjennast provoserande i somme tilfelle, men me prøver gjennom denne kartlegginga å leggja til rette for at den pårørande verkeleg skal få ein lomme til å gjera nettopp det. Me spør gjerne kva som gir den pårørande energi, og kva me kan gjera for at han eller ho skal få høve til å gjera det som gir glede. For somme er det ferie som er draumen. Då kan me føreslå å spørja ein nabo eller ein slektning om å gå innom personen med demens, mens den pårørande er bortreist. Eller me kan søka om eit avlastingsopphald på sjukeheim. Andre gonger er det heilt små ting som gir pårørande ein kjensle av glede og avkopling, og som det er viktig å få lagt til rette for.

Alle i Sokndal som får påvist kognitiv svikt får tilbod om ein Tiltakspakke, som også omfattar pårørande. I denne pakken høyrer det med ein primærkontakt som skal besøka pasient og pårørande kvar sjette veke. Å testa pårørande og gi dei høve til å setja ord på problem og vanskar, skal skje regelmessig under desse besøka.
 

Ved å ha så tett oppfølging unngår me at pårørande ikkje tek kontakt med oss før dei er nær ved å stupa.

 

Fleire faste møtepunkt

Løvø fortel at ein har rigga det slik fordi det gir pårørande faste møtepunkt kvar sjette veke med hjelpeapparatet. Erfaring viser at det kan gå svært lenge før ein pårørande spør om hjelp, då er det betre at kommunen regelmessig spør pårørande om korleis dei har det og om det er noko dei ønsker, forklarer ho.

Tone B. Løvø er glad for belastningsskjema for pårørande.

– Dette er eit nyttig skjema som hjelper oss å få til gode og målretta tiltak rundt pårørande. Ved å bruka det same verktøyet heile tida, blir oppfølginga meir systematisk, det er ikkje tilfeldig kva type hjelp den enkelte pårørande får. Dessutan er det viktig å ta testen regelmessig, slik at me følgjer med på om stresskurva til pårørande går rette vegen. Skjemaet gir også dei som måtte synast det er litt vanskeleg og skummelt å snakka om vanskelege ting, ein god mal å følgja, for å få til ein samtale om dei viktige tinga.

Når Hukommelsesteamet har kartlagt og fått tiltak opp og gå rundt den enkelte pasient og pårørande, er det primærkontakten som har den vidare oppfølginga gjennom regelmessige heimebesøk.

– Ved å ha så tett oppfølging unngår me at pårørande ikkje tek kontakt med oss før dei er nær ved å stupa. No følgjer me tett med på dei og får skapt eit godt tillitsforhold, noko som gjer at terskelen blir mindre for pårørande å be om hjelp, avsluttar Tone B. Løvø.

Tilbake_pil
Tilbake
printer
Skriv ut